Бастауыш сыныптарының білім беру үдерісінде жасанды интеллекттің пайдасы

Нуралы Дана Муратқызы
Астана қаласы,
№8 мектеп-лицей ШЖҚ МКК
бастауыш сынып мұғалімі, педагог

АҢДАТПА
Жасанды интеллект қазіргі білім беру жүйесінде маңызды құралға айналып, оның көмегімен оқыту үдерісі тиімдірек және жеке дара түрде ұйымдастырылуда. Бастауыш сынып оқушылары үшін арнайы жасалған білім беру платформалары, мысалы ABCmouse, балалардың оқуға деген қызығушылығын арттырып, олардың білім деңгейіне сәйкес тапсырмалар мен ойындар ұсынады. Жасанды интеллект балалардың жеке қажеттіліктерін ескере отырып, тапсырмаларды бейімдей отырып, олардың дағдыларын дамытуды қолдайды. Бұл мақалада бастауыш сыныптарда жасанды интеллекттің пайдасы мен білім беру платформаларының ерекшеліктері қарастырылған.

Жасанды интеллект (ЖИ) – ақпараттық технологиялардың ең өзекті және дамып келе жатқан салаларының бірі. Ол тек ғылыми және инженерлік қоғамдастықтарда ғана емес, білім беру саласында да маңызды орын алуда. Жасанды интеллекттің мүмкіндіктері мен әлеуеті туралы белгілі ғалымдар мен зерттеушілер көптеген пікірлер білдірді. Мысалы, американдық ғалым және ойшыл Стюарт Рассел: «Жасанды интеллект адамның білімін, ойлау қабілетін және шығармашылығын толықтыруға арналған құрал болуы тиіс», – деп атап өткен болатын. Бұл пікір ЖИ-дің адамдарға көмек көрсету арқылы олардың әлеуетін арттыруға бағытталғанын көрсетеді.

Қазақстандық ғалымдар да жасанды интеллекттің білім беру жүйесінде пайдалану мүмкіндіктерін қарастыра отырып, оның маңызды рөлін атап өтуде. Философия және білім саласындағы жетекші маман, профессор Гүлнар Сәрсенбекова: «Жасанды интеллект білім беру үдерісін жеке тұлғаның дамуына бағытталған инновациялық құрал ретінде қолдануға мүмкіндік береді», – деген пікірді ұстанады. Бұл сөздер ЖИ-дің әр оқушыға жеке тұлға ретінде ықпал ету қабілетін көрсетеді.

Бастауыш сыныптардың білім беру үдерісінде жасанды интеллекттің рөлі айтарлықтай маңызды. Себебі, бұл кезеңде оқушылардың ақыл-ойы, шығармашылық қабілеттері мен дағдыларының негізі қаланады. Жасанды интеллект балаларға оқу мен білім алуда инновациялық әдістерді ұсынады, әрі олардың оқу үдерісін қызықты әрі тиімді етеді. Сонымен қатар, ЖИ жүйелері оқушының деңгейіне сәйкес тапсырмалар ұсыну арқылы оқудың сапасын арттырады және балалардың оқу процесіне деген қызығушылығын оятады. Жасанды интеллекттің мүмкіндіктері мен оның бастауыш сыныптарда қолданылуы туралы кеңірек қарастырып өтеміз.

Жасанды интеллект және бастауыш сыныптардағы білім беру үдерісі
Жасанды интеллект (ЖИ) – компьютерлік жүйелердің адамның интеллектуалды әрекеттерін имитациялайтын технологиялар жиынтығы болып табылады. Бүгінгі таңда ЖИ білім беру жүйесінде жаңашылдық әкеліп, оқыту үдерісін тиімді әрі қызықты ету үшін қолданыс табуда. Бастауыш сыныптарда жасанды интеллекттің рөлі ерекше, себебі осы кезеңде оқушылардың ойлау қабілеттері мен дағдылары негізінен қалыптасады.

Жасанды интеллекттің бастауыш сыныптарда қолданылуы баланың оқу үрдісіне деген қызығушылығын арттырады. Мысалы, ЖИ технологиясы арқылы оқушылардың жеке ерекшеліктері ескеріліп, оларды оқытудың арнайы әдістері таңдалады. Бұл оқушылардың өз мүмкіндіктеріне сай білім алуына мүмкіндік береді. Жасанды интеллект білімді үйрену мен дағдыларды меңгерудің интерактивті тәсілдерін ұсынады, соның ішінде автоматты түрде жаттығуларды орындау, тапсырмаларды орындауда жеке көмек көрсету және оқушының білім деңгейін бақылау.[1]

Мектептерде жасанды интеллектті пайдалану білім беру саласының тиімділігін арттыруға септігін тигізеді. Бұл оқушылардың жылдам және сапалы білім алуына мүмкіндік береді. Мысалы, интеллектуалды білім беру бағдарламалары мен қосымшалар балалардың оқыту деңгейін бақылап, дербес оқыту әдісін қолдана алады. Сонымен қатар, ЖИ құралдары оқу процесін қызықты етіп, балалардың пәнге деген ынтасын арттырады.

Жасанды интеллекттің бастауыш сынып оқушыларының дамуында атқаратын рөлі
Жасанды интеллекттің бастауыш сыныптағы білім беру үдерісіндегі рөлі айтарлықтай маңызды. Бұл кезеңде балалардың танымдық қабілеттері мен шығармашылық ойлау дағдылары қалыптасады. Жасанды интеллект арқылы оқушылардың оқуға деген қызығушылығы арттырылып, оларды өз бетімен білім алу процесіне тартуға болады. Сонымен қатар, ЖИ оқушылардың жеке ерекшеліктеріне сәйкес оқыту әдісін таңдай отырып, олардың өз мүмкіндіктеріне сай білім алуына мүмкіндік береді.

1. Жасанды интеллекттің дифференциалды оқытуда пайдаланылуы

Жасанды интеллекттің ең басты артықшылықтарының бірі – әр оқушының білім алу деңгейін анықтап, оған сәйкес келетін материалдар мен тапсырмаларды ұсыну мүмкіндігі. Дифференциалды оқыту әдісі әрбір оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқу материалы мен тапсырмаларын бейімдейді. ЖИ платформалары оқушының деңгейін бағалай отырып, оның оқуды жалғастыру қарқынын, қиындықтарын және келесі қадамдарын анықтайды.

Мысалы, бастауыш сыныптарда қолданылатын көптеген ЖИ жүйелері әр оқушының оқу сапасын автоматты түрде бағалап, қиындық туғызып жатқан тақырыптар бойынша қосымша көмек ұсынады. Оқушының жауаптарын тексеріп, дұрыс емес жауаптарды түзету үшін қосымша түсініктемелер мен ұсыныстар беретін жүйелердің бар болуы, оның білім алу сапасын арттырады.

2. Жасанды интеллекттің оқушылардың ойлау қабілетін дамытудағы рөлі

Жасанды интеллект балаларға логикалық және шығармашылық ойлау қабілеттерін дамытуға көмектеседі. Оқу материалдары мен тапсырмалары ЖИ арқылы интерактивті, динамикалық түрде ұсынылған кезде балалардың ақыл-ойы дағдылары дамиды. Бұл әдіс тек стандартты тапсырмаларды орындаумен шектелмей, оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіруге мүмкіндік береді.

Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуда ЖИ жүйелері ойын элементтерін қолдану арқылы оқытуды қызықты әрі тартымды етіп жасайды. Ойын арқылы баланың логикалық ойлау және шешім қабылдау дағдыларын дамытатын көптеген жүйелер бар. Мысалы, балалар математика сабағында есептерді шешу кезінде ЖИ-дің көмегімен ойын түрінде тапсырмалар орындап, әр түрлі деңгейдегі қиындықтарды жеңуге үйренеді.[2]

3. Жасанды интеллекттің оқушылардың өзін-өзі реттеу және өзін-өзі бағалау дағдыларын дамытуға әсері

Жасанды интеллект балаларды өзін-өзі бағалауға үйретеді. Оқушы тапсырманы орындағаннан кейін ЖИ оның жауаптарын саралап, нәтижелер туралы кері байланыс береді. Бұл оқушыларға өз білімін бағалауға, жетістіктерін көруге және кемшіліктерін түзеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ЖИ жүйелері оқушылардың өзінің оқу процесіне қатысуын арттырады. Өзін-өзі реттеу қабілеті балаларға өз оқу процесін басқаруға, өз қарқынын таңдауға және шешімдер қабылдауға көмектеседі. Бұл жеке жауапкершілікті арттырады және балалардың өздігінен оқу дағдыларын дамытуға ықпал етеді.

Жасанды интеллекттің балалардың жеке білім деңгейін бақылап, олардың дағдыларын дамытуға бағытталған жүйелерді қолдануы, оқушының өзіндік ерекшеліктеріне сай оқыту үрдісін жасауға мүмкіндік береді. Мысалы, оқу барысында жеке мақсаттарға қол жеткізу үшін қосымша көмек немесе тапсырмаларды бейімдеу әдістері қолданылады. Оқушылар өздерінің жетістіктерін бағалап, алдағы мақсаттарды анықтай алады.

Жасанды интеллекттің бастауыш сынып оқушыларының дамуындағы рөлі

 Жасанды интеллекттің оқушылардың өзін-өзі бағалау және өзін-өзі реттеу дағдыларын дамытудағы ықпалы

Жасанды интеллекттің дифференциалды оқыту әдісі, оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытудағы рөлі, және өзін-өзі реттеу және бағалау дағдыларын дамытудағы маңыздылығы ерекше атап өтілді. Оқушыларға арналған әр түрлі бейімделген тапсырмалар мен әдістер оқу үдерісін тиімді әрі қызықты етеді, ал ЖИ жүйелері бұл процеске толықтай қатыса алады.[3]

Жасанды интеллекттің бастауыш сыныптарда білім беру үдерісіне ықпалы:
Жасанды интеллект білім беру үдерісіне жаңаша көзқарас енгізуде үлкен рөл атқарады. Бастауыш сыныпта ЖИ жүйелері оқушылардың оқу қабілеттерін тиімді бақылап, олардың қызығушылығын арттырады, тапсырмаларды өздерінің жеке деңгейіне сәйкес бейімдейді және әрбір оқушының жеке тұлға ретінде дамуына мүмкіндік береді. Осыған байланысты, білім беру платформалары ЖИ-дің артықшылықтарын толықтай пайдаланып, балаларға тиімді әрі қызықты оқу мүмкіндіктерін ұсынады.

1. Жасанды интеллектті қолдайтын бастауыш сыныптарға арналған білім беру платформалары

Бастауыш сыныптарға арналған платформалар балалардың пәндік дағдыларын дамытуға және оқу процесін қызықты етуге бағытталған. Жасанды интеллекттің көмегімен оқу материалдарын тиімді бейімдеуге болады, бұл оқушыларға оңай және қолжетімді оқу тәжірибесін ұсынады. Мысалы, «Khan Academy» және » ABCmouse» платформалары жасанды интеллект негізінде жұмыс істейді, олар оқушылардың әртүрлі деңгейіне бейімделген тапсырмалар ұсынады.

2. «Khan Academy» платформасы

Khan Academy – бұл бастауыш сынып оқушылары үшін танымал және тиімді онлайн білім беру платформасы. Платформа оқушыларға математика, ғылым, әдебиет және басқа пәндер бойынша тегін білім беруге мүмкіндік береді. Khan Academy платформасы өзіне тән ерекшеліктері арқылы оқушыларды мотивациялайды, сабақтарды қызықты әрі тиімді түрде жүргізеді. Бұл платформада ЖИ жүйесі оқушының білім деңгейін бағалап, оның әлсіз тұстарын анықтап, келесі тапсырмаларды сол бойынша ұсынады.

Платформаның басты артықшылығы — әр оқушының жеке даму траекториясын жасау. Мысалы, егер оқушы арифметикада қате жіберсе, жүйе бұл қателікті талдайды және қосымша жаттығулар мен тапсырмалар арқылы оқушының білімін жақсартады.

Тапсырма мысалдары:
Математика: Оқушыларға 2-3 деңгейден тұратын қосу мен алу тапсырмалары беріледі. Әр деңгейде оқушының нәтижесі бойынша келесі тапсырманың күрделілігі бейімделеді. Мысалы:
1 деңгей: 2+3, 5+4 сияқты оңай есептер.
2 деңгей: 15-7, 24+16 сияқты күрделірек есептер.
3 деңгей: Шығармашылық есептер мен логикалық тапсырмалар.
Ғылым: Оқушылар химия мен физика пәндерінен негіздерді үйренеді, жүйе олардың нәтижелерін бағалап, қиындықты одан әрі арттырады.
Khan Academy платформасы оқушылардың жеке оқу бағытын анықтап, әрбір баланың даму жылдамдығына сай жұмыс істейді. Бұл жүйе оқушыларға өздігінен жұмыс істеуге, белсенді білім алуға мүмкіндік береді.

ABCmouse платформасы – бастауыш сынып оқушылары үшін өте пайдалы және қызықты білім беру платформасы. Бұл онлайн білім беру ортасы 2-8 жас аралығындағы балаларға арналған, және ол математика, ғылым, тіл, өнер және музыканы қамтитын пәндер бойынша үйрену мүмкіндігін ұсынады. Платформада балалар түрлі ойындар, әндер, бейнемазмұндар және тапсырмалар арқылы білім алады, және оның көмегімен балалардың оқуға деген қызығушылығы артады.

Жасанды интеллекттің рөлі:
ABCmouse жүйесі оқушының білім деңгейін бағалап, олар үшін ең тиімді оқу жолын таңдайды.
Платформа балалардың жеке қажеттіліктерін ескере отырып, тапсырмаларды бейімдеп ұсынады.
Оқушының жауаптарын және іс-әрекеттерін талдай отырып, жүйе оған нақты ұсыныстар мен тапсырмалар береді.

Платформаның ерекшеліктері:
Платформада оқушыларға пәндер бойынша көптеген интерактивті тапсырмалар беріледі.
Оқушының білім деңгейіне қарай әр түрлі қиындықтағы тапсырмалар ұсынылады, бұл олардың дағдыларын дамытуға және оқу барысында қиындықтарды жеңуге көмектеседі.
Мысалы, егер оқушы арифметикадан қиындық туғызып жатса, жүйе оларға қосымша қарапайым тапсырмалар беріп, әрбір қате үшін кері байланыс ұсынады.

Тапсырма мысалдары:
Математика: Оқушыларға 1-10 аралығындағы сандарды қосу мен алу тапсырмалары беріледі. Егер оқушы мұны дұрыс шешсе, тапсырманың күрделілігі артады.
Мысалы: 3 + 5 = ? және 15 — 7 = ?.

Жасанды интеллекттің білім беру платформаларындағы артықшылықтары
Жасанды интеллекттің бастауыш сыныпта білім беруде пайдаланылуы оқушылардың өзіндік оқу тәжірибесін жақсартады. Жасанды интеллект:

• Оқушылардың оқыту материалдарын өз деңгейіне сәйкес бейімдеуге мүмкіндік береді.
• Оқушыларға әртүрлі тапсырмаларды ұсыну арқылы білімді тереңдетуге ықпал етеді.
• Оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, тапсырмаларды қиындық деңгейіне сай реттейді.
• Оқушыларға нақты және түсінікті кері байланыс беру арқылы білім сапасын арттырады.[4]

Жасанды интеллект арқылы оқушылардың білім алу қарқынын бақылау

Қорыта келе, жасанды интеллект бастауыш сынып оқушыларының білім алу процесін айтарлықтай жақсартуда маңызды рөл атқарады. Платформалар, мысалы ABCmouse, балалардың жеке мүмкіндіктері мен оқу қарқынына сәйкес бейімделген тапсырмаларды ұсына отырып, білім беру үдерісін жеңілдетеді. Бұл жүйелер оқушылардың қабілеттеріне қарай әр түрлі тапсырмалар ұсынады, оларға нәтижелі кері байланыс береді және білімді тиімді меңгеруге жағдай жасайды. Жасанды интеллектті қолдану тек оқушылардың пәндік білімін ғана арттырмай, олардың жеке дағдыларын дамытуға да мүмкіндік береді. Бұл бағыттағы зерттеулер мен платформалардың дамуы болашақта білім беру саласында жаңа мүмкіндіктер ашатыны сөзсіз.

 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.Сәрсенбекова, Г. «Жасанды интеллект және білім беру». – Алматы, 2021.
2.Сұлтанова, А. «Инновациялар мен білім беру». – Нұр-Сұлтан, 2020.

3. Әбдіхалықова, Д. «Жасанды интеллектті білім беру үдерісінде қолдану». – Алматы, 2020.

4.Тұрарханова, Ж. «Жасанды интеллект және бастауыш сыныптарда оқу». – Нұр-Сұлтан, 2021