Білім айнасы Республикалық газет Астана қаласы әкімдігінің №63 “Әсем-Ай” балабақшасының меңгерушісі
Рахметова Галия Каирбаевна
Астана қаласы әкімдігінің №35 “Ертегі” балабақшасының меңгерушісі
Макамбаева Альфия Жанатовна
Астана қаласы әкімдігінің №38 “Шаттық” балабақшасының меңгерушісі
Ахметжанова Ажар Кунашпаевна
«Балаларды ұлттық құндылыққа театр өнері арқылы баулу»
Мектепке дейінгі ұйымдарда театрландырылған қойылымдарға баулу,онда рөлді,сюжетті таңдауда бастамашылық пен дербестік танытуға ынталандыру, белгілі образды сомдауға түрлендіруге мүмкіндік беріп, балалардың ойлау қабілеттерін дамыту, театр түрлері мен ұйымдастырылған іс-әрекеттер және театрландырылған іс-шаралар жүргізіледі.
Мектеп жасына дейінгі 4-5 жастағы балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес ұйымдастырылған іс-әрекеттері үлгілерінде балалардың шығармашылық қабілеттерін, қиялын және сөйлеу дағдыларын дамытуға бағытталған маңызды құрал. Театр арқылы бала қоршаған әлемді танып, өз эмоцияларын жеткізуді үйренеді, сондай-ақ коммуникативті дағдыларын жетілдіреді.
Бүгінгі күні елімізде балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуды қамту және мектепке ұйымдардың қызметінің сапасын арттыру үшін кешенді шаралар қабылданды. Соның бірі ҚР Үкіметінің №137 қаулысымен бекітілген МДТО дамыту моделі.
Модельді іске асыру шеңберінде ҚР оқу-ағарту министрінің №348 бұйрығымен МДТО мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты, № 394 бұйрығы үлгілік оқу жоспары, №422 бұйрық үлгілік оқу бағдарламасы қайта қаралып бекітілді.
Мектепке дейінгі ұйымды басқаруда, меңгеруші басқарудың негізгі қағидаларын басшылыққа ала отырып, мектепке дейінгі ұйымның басшысы нормативтік құқықтық актілерге сай басқарады және әдістемелік сүйемелдеумен сапалы жаңа деңгейге көтеруге жұмыс жасайды. Ол үшін:
1.Педагогтардың шығармашылық бастамасын дамыту, мотивация жүйесін қалыптастыру;
2.Баланың дамуына әсер ететін сапалы білім беру қызметтерінің көрсету сапасын басқару тетігін әзірлеу;
3.Педагогтердің кәсіби деңгейін арттыру;
4.Баланы дамытуда заманауи әлемдік әдістер мен технологияларды қолданып, пәндік дамытушы ортаны толықтыру;
5.Тәрбиелеу мен оқыту процессінде баланы дамыту үшін, жаңа креативті бағдарламалар мен жобаларға басымдық беру.
Театр жобасының нәтижесінде:ұжымның қызығушылығы артып, ата-аналардың белсенділігі дамыды.
Балалардың сөздік қоры, эмоциясы, ұлттық мәдениеті, әлеуметтік дағдысы қалыптасты.
Балабақша театр жобасына сәйкес жабдықталды.
Балабақшадағы театр – балалар үшін нағыз қуаныш пен қызыққа толы әлем. Театрландырылған қойылымдар олардың қиялын дамытып, эмоцияларын білдіруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, балалар кейіпкерлердің рөлін ойнап, өз ойын еркін жеткізуге, қоршаған ортаны түсінуге және шығармашылық қабілеттерін дамытуға үйренеді.
Театр – тек ойын-сауық емес, сонымен қатар тәрбиелік мәні зор құрал. Ол балаға жақсылық пен жамандықты ажыратуға, достықты бағалауға, мейірімділік пен қайырымдылық секілді адами қасиеттерді бойына сіңіруге көмектеседі. Осындай шаралар арқылы балалардың сөздік қоры байып, өзіне деген сенімділігі арта түседі.
Балабақшада балаларды ұлттық құндылықтарға театр өнері арқылы баулу – олардың мәдениетін, тілін, салт-дәстүрін тереңірек меңгеруге мүмкіндік беретін тиімді әдістердің бірі. Театрландырылған қойылымдар арқылы балалар қазақ халқының әдет-ғұрпын, ұлттық ойындарын, ертегілерін, тарихи тұлғаларын танып-біледі.
Театр – ұлттық құндылықтарды насихаттаудың және ұрпақ санасына сіңірудің маңызды құралы. Ол көрерменге ой салып, ұлттық сана-сезімді оятады. Театр өнері арқылы ұлттық құндылыққа баулудың бірнеше жолын ұсынамыз:
- Тарихи қойылымдар – Қазақ халқының тарихын, батырлар мен билердің өмірін сахналау арқылы көрермен өткенін танып, өз мәдениетіне деген құрметін арттырады. Мысалы, “Абылай хан”, “Қобыланды”, “Бейбарыс сұлтан” секілді спектакльдер.
- Фольклор мен салт-дәстүрді көрсету – Халық ауыз әдебиетін, салт-дәстүрлерді театрландырылған қойылымдар арқылы жаңғырту. Мысалы, “Қыз Жібек”, “Айман-Шолпан” секілді туындылар қазақ халқының тұрмысын, әдет-ғұрпын сахнада көрсету арқылы насихаттайды.
- Қазақ тілін дәріптеу – Театр ана тіліміздің мәртебесін көтеріп, көрерменді қазақ тілінің байлығына, көркемдігіне баулиды.
- Адамгершілік пен ұлттық рухты нығайту – Театр қойылымдары патриотизм, әділдік, ар-ождан, қайсарлық, намыс сияқты құндылықтарды дәріптейді.
- Қазіргі заман мен ұлттық болмысты ұштастыру – Қазіргі қоғамдағы өзекті мәселелерді ұлттық менталитет пен құндылықтар тұрғысынан қарастыру көрерменге жақын болады.
Театр өнері арқылы ұлттық құндылықтарға баулудың маңыздылығы өте зор.
Театр өнері баланың тіл байлығын арттырады, сахналық қойылымдар балалардың сөздік қорын байытады, қазақ тілінде еркін сөйлеуге үйретеді. Ұлттық дәстүрлермен таныстырып, халық ертегілері, аңыздары мен салт-дәстүрлерін сахналау арқылы оларды күнделікті өмірде қолдануға бейімдейді. Эмоциялық және әлеуметтік дамиды, рөлдік ойындар баланың өзін-өзі еркін ұстауына, сенімділікке, ұжымда жұмыс істеуге үйретеді. Шығармашылық қабілеттерін дамытып, балалар кейіпкерлердің рөлін ойнап, олардың мінез-құлқын, қимыл-қозғалысын салып үйренеді.
Іс-шараларды ұйымдастыру жолдары:
- Қазақ ертегілерін сахналау («Алтын сақа», «Ер Төстік», «Қаңбақ шал» т.б.).
- Ұлттық ойындарды көрсету (қойылым барысында «Ақ сүйек», «Арқан тартыс», «Тоғызқұмалақ» ойындарын енгізу).
- Ұлы тұлғалардың өмірін сахналау (Абай, Қабанбай батыр, Төле би сияқты тарихи тұлғалар жайлы көріністер қою).
- Шынайы өмірден көріністер жасау (Наурыз мейрамы, тұсаукесер, бесікке салу, құда түсу дәстүрлерін көрсету).
Балабақшада қойылым немесе ертегі таңдағанда балалардың жас ерекшеліктерін, қызығушылықтарын және мерекелік шараларды ескеру маңызды.
«Қызықты идея» кейсі:
Ертегілер:
- «Бауырсақ» – оңай жатталатын, қызықты, кейіпкерлері көп классикалық ертегі.
- «Шұбар тауық» – достық пен көмектесудің маңыздылығын көрсететін ертегі.
- «Қызыл телпек» – балаларға ұнайтын танымал ертегі, қорқынышсыз нұсқасын қоюға болады.
- «Түлкі мен қоян» – қулық пен адалдық туралы қысқа әрі мағыналы қойылым.
- «Алдар көсе мен бай» – қазақ халық ертегісінен алынған қызықты әрі күлкілі қойылым.
Тақырыптық қойылымдар:
- «Көктемгі жаңару» – көктемгі мерекелерге орай табиғаттың оянуы туралы.
- «Наурыз тойы» – ұлттық салт-дәстүрді таныстыратын қойылым.
- «Жаңа жылдық ғажайып» – Аяз ата, Ақшақар және ертегі кейіпкерлерімен.
- «Достық әлемі» – достық пен татулық туралы қысқа сахналық қойылым.
- «Кім ең ақылды?» – танымдық әрі күлкілі сұрақ-жауап түріндегі қойылым.
Балабақшадағы театр жобасы – балалардың шығармашылық қабілетін дамытуға, қиялын кеңейтуге және сөйлеу дағдыларын жетілдіруге арналған қызықты және маңызды жоба. Мұндай жоба арқылы балалар актерлік шеберлікке, көркем сөйлеуге, топпен жұмыс істеуге және өз эмоцияларын дұрыс жеткізуге үйренеді.
Жобаның мақсаты: балалардың шығармашылық қабілетін дамыту, сөйлеу мәдениетін жетілдіру, эмоциялық өрісін байыту,әртістік дағдыларын қалыптастыру,қиялдау және ойлау қабілеттерін дамыту
Жобаның міндеттері: балаларға театр әлемімен таныстыру,театр қойылымдарына дайындық жүргізу, түрлі рөлдерді сомдау арқылы бала бойындағы сенімділікті арттыру, ата-аналарды және тәрбиешілерді театрлық іс-шараларға тарту, қолөнер, безендіру және декорация жасау дағдыларын дамыту
Жүзеге асыру кезеңдері:
Дайындық кезеңі:
- Балаларға театр және актерлік өнер туралы әңгімелеу
- Қарапайым сахналық қойылымдарға арналған ертегілер мен сценарийлер таңдау
- Рөлдерді бөлу және жаттығулар жүргізу
Қойылымға дайындық:
- Кейіпкерлер бейнесін жасау (киім, бетперде, аксессуарлар)
- Декорация мен сахналық көріністерді дайындау
- Мимика, қимыл-қозғалыс және дауыс ырғағы бойынша жаттығулар жасау
Қойылымды сахналау:
- Балабақша ішінде немесе ата-аналар қатысатын іс-шараларда көрсету
- Балалардың өз ойын еркін жеткізуіне мүмкіндік беру
Қорытынды:
- Балалармен бірге қойылым туралы пікір алмасу
- Әр баланың жетістігін атап өту
- Болашақта жаңа қойылымдарға дайындық жасау
Жобаның түрлері:
- Қуыршақ театры – балалар қуыршақтар арқылы қойылым жасайды
- Көлеңкелі театр – жарық пен көлеңке көмегімен ертегілерді сахналау
- Драма театры – балалар рөлдерді өздері сомдайды
- Импровизация театры – алдын ала дайындықсыз, еркін ойнау
Күтілетін нәтижелерде балалардың тілдік қоры байиды, өзін-өзі еркін ұстауға үйренеді, шығармашылық ойлау қабілеті арттады, балабақшадағы мәдени іс-шаралардың дамуына үлес қосады.
Қорыта айтқанда, театр өнері арқылы ұлттық құндылықтарды сіңіру – балаларға қазақ халқының мәдениетін сезіндірудің, оны бойына сіңірудің ең әсерлі жолдарының бірі. Бұл әдіс арқылы баланың рухани дүниесі кеңейіп, отансүйгіштік қасиеті артады.
Қорытындылай келе театр-тәрбие ошағы. Балалар тілін дамытуда, олардың өмірге деген көркемдік көзқарастарын қалыптастыруда театрландырылған қойылымдар ерекше рөл атқарады. Балалар кейіпкерлерді ойнай отырып, олардың іс-әрекеттері мен мінез құлықтарын береді және ойын арқылы тілдерін дамыта отырып, адамгершілік жақсы қасиеттері қалыптасады.
Қорыта айтқанда, театр – ұлттық мәдениеттің айнасы. Ол халықтың рухын көтеріп, ұлттық сананы нығайтады.
