Білім айнасы Республикалық газет Таттибаева Гулжан Берликовна
Кәсіптік білім мамандығы бойынша педагогикалық ғылымдар магистрі,
М.Х. Дулати атындағы Тараз университетінің «Музыка және көркемдік білім» кафедрасының аға оқытушысы, Тараз қаласы., Қазақстан
Қайнаддинова Сайра Сматуллақызы
6В01403 – «Көркем еңбек және сызу мұғалімдерін даярлау»
мамандығының 3-курс студенті
Көркем еңбек пәні Қазақстанда ХХ ғасырдың басында оқу бағдарламасына енгізілген. Кеңес кезеңінде мектептерде еңбекке баулу, бейнелеу өнері және сызу пәндері арнайы бағдарламалар бойынша оқытылды. Бұл пәндер балаларды еңбекке тәрбиелеуге, қолөнермен таныстыруға, сондай-ақ шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған болатын.
Көркем еңбек пәні – оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, эстетикалық білім беру және еңбекке баулу арқылы тұлғаны жан-жақты тәрбиелеу мақсатын көздейтін пәндердің бірі. Қазақстанда бұл пән мектеп бағдарламасына енгізілген уақыттан бері түрлі тарихи кезеңдерде өзгерістерге ұшырады. Бұл мақалада Қазақстанда көркем еңбек пәнінің хронологиялық тарихы, оның дамуы мен оқу бағдарламаларындағы өзгерістер қарастырылады.
1917-1940 жылдар: Кеңес дәуірінің басталуы
Қазақстанда көркем еңбек пәнінің бастауын кеңес үкіметінің алғашқы жылдарынан байқауға болады. Бұл кезеңде білім беру жүйесінде үлкен өзгерістер орын алды. Мектептерде оқушыларды еңбекке баулу, олардың шығармашылық қабілеттерін дамыту және ұлттық өнерді таныту мақсатында арнайы пәндер енгізілді.
1920 жылдар — Кеңес үкіметі кезінде Қазақстанда мектептерде көркем еңбек пәні негізінде қолөнер, сызу және бейнелеу өнеріне назар аударылды. Оқу бағдарламаларының алғашқы нұсқалары жасалып, балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін қажетті білім мен дағдылар берілді. Әрине, сол уақыттағы негізгі мақсат – қоғамға пайдалы, еңбекқор азаматтар тәрбиелеу болды.
1930-1940 жылдар — Бұл кезеңде көркем еңбек пәні мектеп бағдарламасында өз орнын тауып, міндетті пән ретінде оқытыла бастады. Балаларға еңбекке баулу мен шығармашылықты дамытудың маңыздылығы артты. Сонымен қатар, Қазақстанда осы пәндерді оқытудың әдістемелері қалыптасты.
1940-1980 жылдар: Кеңес дәуірінің күшеюі
Кеңес кезеңінің екінші жартысында Қазақстандағы көркем еңбек пәні одан әрі дамып, кең көлемде енгізілді. Бұл кезеңде балаларды еңбекке баулуды және шығармашылыққа тартуды мақсат еткен жаңа оқу бағдарламалары жасалды.
1950-1960 жылдары — Көркем еңбек пәні мектептерде кеңінен таралып, оқушылардың еңбекке деген қызығушылығын арттыруға бағытталған бірқатар жаңашылдықтар енгізілді. Мектептерде арнайы оқулықтар мен құралдар шығарылып, мұғалімдерге арналған әдістемелік нұсқаулықтар жасалды.
Кеңес кезеңінде көркем еңбек пәні негізінен «еңбекке баулу» және «бейнелеу өнері» ретінде қарастырылды. Мектептерде оқушылардың шығармашылық дағдылары мен техникалық қабілеттері арттырылды, олар ағаш ою, керамика, сызу және басқа да қолөнер түрлерін үйренді. Сонымен қатар, бейнелеу өнері пәні оқушылардың эстетикалық талғамын дамытуға бағытталды.
Қазақстандағымектептерде еңбек пәні 1990-2025 жылдар аралығында бірнеше өзгерістерге ұшыраған. Бұл кезеңде еңбек пәні еліміздегі білім беру жүйесінің және қоғамның дамуымен тығыз байланысты болды. Әр кезеңде білім беру жүйесінің қажеттіліктері мен қоғамның талаптары өзгеріп, еңбек пәнінің мазмұны да жаңартылды. Міне, осы уақыт аралығындағы еңбек пәнінің хронологиялық тарихы:
1981-1990 жылдар: Кеңес дәуірінен тәуелсіздікке дейінгі кезең
— Кеңес дәуірінде еңбек пәні мектептерде маңызды пәндердің бірі болды. Бұл пән еңбекке баулу, техникалық және қолөнер дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Балаларға түрлі жұмыс түрлері үйретілді, мысалы, ағаш өңдеу, металл өңдеу, тігіншілік, керамика және басқа да қолданбалы өнер түрлері.
— Техникалық еңбек пен қолөнер негізінде оқытылды. Балалар мен жасөспірімдерге еңбекке деген жауапкершілік, еңбектің маңызы мен оның қоғамдағы рөлі түсіндірілді.
2000-2010 жылдар: Тәуелсіздік кезеңіндегі алғашқы өзгерістер
— 2000 жылдары еңбек пәні Қазақстанның тәуелсіздігі мен жаңа білім беру жүйесіне бейімделіп, біршама өзгерістерге ұшырады. Оқулықтар мен бағдарламалар жаңартылып, еңбекке баулу мектептерде жаңаша ұйымдастырыла бастады.
— Бұл кезеңде техникалық білім мен қолөнер және еңбек тәрбиесі арасында нақты шекара қалыптасып, еңбек пәні көбіне шығармашылық, еңбекке баулу және әртүрлі өндірістік дағдыларға үйрететін пән ретінде дамыды.
-2000 жылдарда білім беру жүйесі инновациялық және ақпараттық технологияларға бейімделіп, еңбек пәні жаңартылған бағдарламалар мен әдістемелер негізінде берілді.
2010-2020 жылдар: Білім беру реформалары мен жаңартылған оқу бағдарламасы
— 2011 жылы Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде реформалар басталды, оның ішінде кәсіптік оқыту мен еңбек тәрбиесіне басымдық берілді. Осы кезеңде еңбек пәні оқу жоспарында маңызды пәндердің қатарына енді.
— Жаңартылған оқу бағдарламасы мен модульдік жүйе енгізіліп, мектеп оқушыларын тек теориялық емес, практикалық тұрғыдан да еңбекке даярлау мақсатында жаңа әдістемелер қабылданды. Мысалы, еңбек пәнінде жобалау әдістемесі, ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу және өндірістік дағдыларды дамыту маңызды рөл атқара бастады.
-2016-2017 оқу жылы мектептерге жаңартылған 12 жылдық білім беру бағдарламасы енгізіліп, Жаңа бағдарлама эстетикалық пәндер үшін өзгерістерді де ала келді. Бірнеше жылдар бойы қалыптасқан «Технология» мен «Бейнелеу өнері» пәндері кіріктіріліп, «Көркем еңбек» пәніне айналды. Қазіргі таңда тарихы терең, рухы биік ұлттық өнерімізді болашақ ұрпақтың бойына сіңіруге сағат аз бөлінген.«Көркем еңбек» оқу пәнінің маңыздылығы шынайы болмысты эстетикалық қабылдауды және еңбекқорлыққа тәрбиелеуді, адамның қоршаған әлеммен өзара байланысы туралы білімді қалыптастырудың бірден-бір құралы болып табылады.
«Көркем еңбек» пәнін оқытудың мақсаты – жеке тұлғаның қалыптасуы және өз ойын білдіруінің негізі ретінде, рухани-адамгершілік мәдениетін дамыту, шығармашылық, кеңістіктік-образдық ойлауын, көркемдік-технологиялық білімінің негізін қалыптастыру.
Оқу бағдарламасының мазмұны материалдарды 5 ортақ білім беру бағыттары арқылы оқып-үйренуді қарастырады:
— Визуалды өнер;
— Сәндік-қолданбалы шығармашылық;
— Дизайн және технология;
— Үй мәдениеті;
— Тамақтану мәдениеті.
Қазақ халқының еңбек тәрбиесі дәстүрлерін үздіксіз білім беру жүйесінде пайдаланудың тиімді жолдары мен формаларына келсек жоғарыда аталған 5 ортақ білім беру бағыттарын оқып-үйренуді М.Х. Дулати атындағы Тараз университетінің «Музыка және көркемдік білім» кафедрасы 6В01408-Кәсіптік оқыту, 6B01420 – Еңбекке баулу және кәсіпкерлік негіздері (ІР), 6В01403-Көркем еңбек және сызу мұғалімдерін даярлау, 6В01412 –Көркемдік білім беру (IP) мамандықтарының студенттеріне ұлттық құндылықтар мен қатар педагогикалық технологияларды жан-жақты зерттеп зерделеп қолдануда.
Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының «Қазақстан Республикасының орта білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың 2022-2023 оқу жылындағы ерекшеліктері туралы» әдістемелік нұсқау хатында «Көркем еңбек» пәні 1 сыныпта екі пәнге бөлінді: «Еңбекке баулу» және «Бейнелеу өнері».
2020-2025 жылдар: Еңбек пәнін жаңарту және цифрлық технологияларды енгізу
— 2020 жылдары цифрландыру мен инновациялық технологиялар еңбек пәніне енгізілді. Қолөнер және техникалық еңбек пәндері біріктіріліп, жаңартылған пән бағдарламасы бойынша креативті ойлау мен жоба жасау дағдыларына басымдық берілді. Бұл оқушылардың практикалық дағдыларын дамыту үшін маңызды қадам болды.
— Цифрлық технологиялар мен робототехника сияқты жаңа бағыттар еңбек пәніне енгізіліп, оқушыларға жаңа кәсіби дағдыларды игеруге мүмкіндік жасалды. Мысалы, робототехника мен механика пәндерін арнайы мектептерде оқу бағдарламасына енгізу арқылы, жастарды заманға сай еңбек нарығына дайындау басталды.
— Қазақстандағы білім беру жүйесіндегі реформалардың бір бөлігі ретінде кәсіптік білім беру мен еңбек тәрбиесі өзекті болды. Әсіресе, жастарды жұмысқа орналастыру мен маман даярлаудың тиімді әдістері мен бағдарламалары қарастырылды.
Қорытынды:
Қазақстандағы еңбек пәні 1990-2025 жылдар аралығында көптеген өзгерістерге ұшырады. Кеңес дәуіріндегі классикалық еңбек пәні қазіргі заманғы білім беру жүйесінде оқушыларға тек еңбек дағдыларын үйретуден гөрі, креативті ойлау, робототехника, цифрлық дағдылар мен кәсіби құзыреттіліктерді дамыту сияқты маңызды бағыттарға көшті. Бұл өзгерістер Қазақстанның білім беру жүйесіне жаңа тәсілдер мен жаңа технологияларды енгізуге мүмкіндік берді.
Қазақстанда 2016 жылдан 2025 жылға дейін еңбек пәні, сызу пәні және бейнеелеу өнері пәні бірнеше маңызды өзгерістер мен жаңартуларға ұшырады. Бұл өзгерістер еліміздің білім беру жүйесіндегі реформаларға, сондай-ақ халықаралық білім беру стандарттарына сәйкес келуге бағытталған.
— 2019-2020 жылдары: Білім беру жүйесінде инновациялық технологиялар мен цифрлық дағдыларды енгізу қажеттілігі туындады. Осыған байланысты еңбек пәнінде робототехника, 3D модельдеу, цифрлық дизайн сияқты жаңа бағыттар енгізілді.
— 2021 жылдан бастап: Еңбек пәнінде кәсіптік бағдарлау мен жобалау әдістемесін пайдалану арқылы оқушыларға практикалық дағдыларды меңгертуге бағытталған жаңа оқыту әдістері енгізілді. Бұл оқушыларға болашақ кәсіби мамандыққа дайындықтың ерте кезеңінен бастап еңбек нарығына бейімделуге мүмкіндік берді.
— 2025 жылға дейін: Жаңартылған еңбек пәнінің бағдарламасы қолөнер, құрылыс, кәсіптік дағдылар мен креативті жобалар жасауды қамтиды. Сонымен қатар, еңбек пәні аясында экологиялық білім мен тұрақты даму тақырыптарына да назар аударыла бастады.
Қазақстанда көркем еңбек пәнінің тарихы өте бай әрі қызықты. Әр кезеңде оның оқытылуы мен мазмұны өзгеріп отырды. Кеңес дәуірінен кейін Қазақстанда ұлттық ерекшеліктер мен шығармашылыққа баса назар аударылды. Қазіргі таңда көркем еңбек пәні оқушылардың шығармашылық дамуына және еңбекке деген дұрыс көзқарас қалыптастыруға бағытталған пән ретінде оқытылып келеді. Көркем еңбек пәнінің дамуы мен оқу бағдарламаларының жаңаруы еліміздің білім беру жүйесін жаңғыртуға және ұлттық мәдениетімізді сақтап, оны жастар арасында дәріптеуге бағытталған маңызды қадамдар болып табылады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.Жұмабекова Ф., Нұрғазиева Н. Әдістемелік басқару: Оқу құралы / Жұмабекова Ф., Нұрғазиева Н.С Астана: Фолиант, 2015. 168 б.
2.Қазақ халқының тәлім-тәрбие тарихынан.Қ.Б. Жарықбаев.С.Қалиев. Алматы :Кітап,1992.-196 б.
3.Шалғынбаева Қ.Қ. Қазақ халық педагогикасындағы еңбек тәрбиесі. Педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты. — Алматы, 2006 ж.
- Жиенбаева С.Н. Мектепалды және кіші мектеп жасындағы балалардын еңбек іс-әрекетіндегі тәжірибесін қалыптастырудың теориялық негіздері. Монография. — Алматы: Нұр-Принт, 2008. – 296 бет.
- Жұмабекова Ф.Н. Баланың көркемдік талғамын сәндік қолданбалы өнер негізінде қалыптастыру. Пед. ғыл. канд. дисс. Алматы, 1998. – 149 6.
