Қазақ әдебиеті арқылы ұлттық құндылықтарды насихаттау

Оршибекова Балауса Нурганатовна
 Алматы облысы,    Еңбекшіқазақ ауданы,
Шелек ауылы,
Т.Кенжебаев атындағы орта мектеп КММ
қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі

Тіл мен мәдениет: Қазақ әдебиеті арқылы ұлттық құндылықтарды насихаттау

Аңдатпа

Бұл баяндамада тіл мен мәдениеттің өзара байланысы, қазақ әдебиетінің ұлттық құндылықтарды сақтаудағы және насихаттаудағы рөлі қарастырылады. Әдеби шығармалар арқылы жастарға қазақ халқының салт-дәстүрі, тарихы, дүниетанымы мен ұлттық санасы қалай сіңірілетіні талданады. Сондай-ақ, әдеби шығармаларды оқытуда қолданылатын тиімді әдістер ұсынылып, ұлттық құндылықтарды жаңаша форматта дәріптеу жолдары қарастырылады.

Кілт сөздер:
Қазақ тілі, ұлттық мәдениет, әдебиет, ұлттық құндылықтар, салт-дәстүр, рухани жаңғыру, тіл мен мәдениет байланысы, көркем шығарма, білім беру.

Қазақ халқының мәдениеті мен ұлттық рухани мұрасы – халықтың өмір сүру дағдысы, дүниетанымы, сенімі мен болмысынан туындайтын құндылықтар жүйесі. Ұлттық құндылықтарды сақтап, оны келер ұрпаққа жеткізудің ең тиімді жолдарының бірі – әдебиет. Көркем шығармалар – халықтың өткенін, қазіргісін және болашағын бейнелейтін айна іспетті. Әдебиет арқылы тіл дамиды, ал тіл арқылы мәдениет өркендейді.

Қазіргі жаһандану дәуірінде ұлттық болмысты сақтау, ана тіліміз бен мәдениетімізді нығайту мәселесі өзекті болып отыр. Сондықтан мектептерде, жоғары оқу орындарында қазақ әдебиеті сабақтары тек әдеби мұраны меңгертетін пән ғана емес, сонымен қатар ұлттық рух пен құндылықтарды насихаттайтын тәрбие құралы болуы тиіс.

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНДЕГІ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР

1. Қазақ әдебиеті – ұлттық мәдениеттің айнасы

Қазақ әдебиеті – халқымыздың ғасырлар бойғы өмір салтын, әдет-ғұрпын, дүниетанымын бейнелейтін рухани қазына. Әдеби шығармаларда ұлттық құндылықтар түрлі қырынан көрініс табады:
Тарихи шығармалар (І.Есенберлин «Көшпенділер», Ә.Кекілбаев «Үркер») – елдің өткені мен рухын сипаттайды.
Шешендік сөздер – қазақ халқының даналығы мен ой тереңдігін көрсетеді.
Халық ауыз әдебиеті (ертегілер, жырлар, мақал-мәтелдер) – ұрпақ тәрбиесінің негізгі құралы.
Әдебиеттегі ұлттық құндылықтарды насихаттау арқылы біз тілімізді дамытып, мәдениетімізді нығайтамыз.

2. Қазақ әдебиетіндегі ұлттық идеялар мен дүниетаным

Қазақ қаламгерлері шығармаларында халқымыздың негізгі құндылықтарын бейнеледі:
Отансүйгіштік – М.Әуезовтің «Абай жолы» романында Абайдың елге деген сүйіспеншілігі көрінеді.
Еңбек пен адалдық – Б.Майлиннің әңгімелерінде қарапайым еңбек адамдарының бейнесі беріледі.
Ата-анаға құрмет, үлкенді сыйлау – Ы.Алтынсариннің шығармаларында ұлттық тәрбиенің негіздері қамтылған.
Ұлттық идеяларды көркем әдебиет арқылы жас ұрпақтың бойына сіңіру – олардың рухани тәрбиесін қалыптастырудың ең тиімді жолы.

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ НАСИХАТТАУ ӘДІСТЕРІ

1. Әдеби шығармаларды оқытудағы тиімді әдістер

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында ұлттық құндылықтарды дәріптеу үшін түрлі оқыту әдістерін қолдануға болады:
Жобалық оқыту – оқушылар белгілі бір тақырыпқа зерттеу жасап, ұлттық мұраны тереңірек түсінеді.
Драмалау әдісі – әдеби шығармаларды сахналау арқылы кейіпкерлердің мінезін, дәстүрлерді жете сезінуге мүмкіндік береді.
Салыстырмалы талдау – бір шығармадағы ұлттық құндылықтарды басқа халықтардың әдебиетімен салыстырып, ерекшеліктерді анықтау.
Көркем эссе жазу – оқушылардың әдеби шығармалардан алған әсерін өз ойларымен байланыстырып жазуы.

2. Цифрлық технологиялар және қазақ әдебиеті

Қазіргі заман талабына сай ұлттық құндылықтарды дәріптеуде цифрлық платформаларды қолдану тиімді:
Аудиокітаптар мен подкасттар – қазақ әдебиетінің шығармаларын тыңдау арқылы оқушылардың тілдік қорын байыту.
Әлеуметтік желілердегі әдеби жобалар – ұлттық құндылықтарды насихаттайтын блогтар, бейнероликтер дайындау.
Интерактивті платформалар – онлайн-викториналар, электронды оқулықтар арқылы қазақ әдебиетін қызықты форматта меңгерту.
Бұл әдістер қазақ әдебиетін оқытуда тиімді құралдарға айналып, жастардың назарын ұлттық мәдениетке аударуға көмектеседі.
Мұғалім – ұлттық құндылықтарды насихаттаушы тұлға. Ол қазақ әдебиеті сабағын тек оқу процесі ғана емес, ұлттық тәрбие мен мәдениеттің негізін қалыптастыратын орта ретінде ұйымдастыруы тиіс. Мұғалімнің басты міндеттері:

• Оқушыларға әдеби шығармалар арқылы ұлттық құндылықтарды түсіндіру
• Қазақ әдебиеті сабағын өмірмен байланыстыру
• Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту
• Ұлттық мұраны дәріптеу үшін заманауи әдістерді пайдалану

Ұлттық мәдениетті сақтау мен оны болашақ ұрпаққа жеткізу – әрбір қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімінің басты мақсаты болуы тиіс.

Қазақ әдебиеті – ұлттық мәдениет пен құндылықтардың шынайы айнасы. Көркем шығармалар арқылы қазақ халқының тарихы, салт-дәстүрі, ұлттық болмысы жас ұрпаққа беріледі. Қазіргі заман талабына сай әдебиетті оқытудың жаңа әдістерін қолдану, цифрлық технологияларды пайдалану ұлттық құндылықтарды дәріптеудің тиімді жолдары болып табылады. Ұлттық мәдениетімізді нығайту үшін қазақ әдебиетін оқыту жүйесін жаңғырту қажет.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Әуезов М. «Әдебиет тарихы». – Алматы: Ана тілі, 1991.
2. Ыбырай Алтынсарин. «Таңдамалы шығармалар». – Алматы, 2003.
3. Есенберлин І. «Көшпенділер». – Алматы, 2005.
4. Сейіт Кенжеахметұлы. «Қазақ халқының салт-дәстүрлері». – Алматы, 2007.
5. Қазақ әдебиетінің тарихы. – Алматы: Ғылым, 2010.
6. Қазақстан Республикасының «Тіл туралы» Заңы.