Білім айнасы Республикалық газет 
Табылдиева Клара Қамбарқызы
Тәрбие және қосымша білім беру
Қазақ «тәрбие – тал бесіктен» деп, бала тәрбиесінің басым бөлігі ананың сүтімен, әкенің қанымен одан қалды, бесік жасындағы бала қалыптасып болғанша базалық тәрбиені бойына сіңіріп үлгеретінін меңзесе керек-ті. Десе де, алтын ұяның табалдырығын аттаған әр бала білім мен тәрбиенің негізгі бесігінде тербеледі десек – қате айтқандық емес. Педагогиканың басқа салалардан ерекшелігі де сол. Пәндік не базалық білімнен бөлек өскелең ұрпақтың бойына тәрбие нәрін де сіңіре білу – мұғалімнің басты міндеті.
Қоғам дамыған сайын білім беру жүйесі де жетіліп, баланың жан-жақты дамуына ерекше назар аударылуда. Қазіргі таңда білім беру тек қана мектеп бағдарламасымен шектелмей, тәрбие мен қосымша білім беру арқылы толыққанды жүзеге асады. Бұл екі бағыт жас ұрпақты тәрбиелеуде, олардың жеке қабілеттерін дамытуда маңызды рөл атқарады. Тәрбие арқылы баланың адамгершілік қасиеттері қалыптасса, қосымша білім беру оның шығармашылық және зияткерлік әлеуетін арттырады. Осы мақалада тәрбие мен қосымша білім берудің өзара байланысы мен олардың қоғамдағы орны туралы кеңінен қарастырылады.
Тәрбие – адамзат тарихында ерекше орын алатын құндылықтардың бірі. Қазақ халқы ертеден-ақ тәрбиені өмірлік маңызды мәселе деп қарастырған. Ата-бабаларымыз «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің» деп, баланың тәрбиесі отбасынан басталатынын атап көрсеткен. Отбасындағы тәрбие негіздері баланың өмірге деген көзқарасын қалыптастырады.
Тәрбиенің негізгі бағыттары – еңбекке, үлкенді сыйлауға, кішіпейілділікке, отансүйгіштікке үйрету. Қазақ қоғамында бала тәрбиесінде ұлттық дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, мақал-мәтелдер ерекше орын алады. Мысалы, «Жақсыдан шарапат, жаманнан кесапат» деген сөздер арқылы балаға жақсы мен жаманды ажырату үйретіледі.
Қазіргі замандағы тәрбие берудің ерекшеліктері
Заманауи қоғамда тәрбие беру процесі күрделеніп келеді. Жаһандану, ақпараттық технологиялардың дамуы, интернет пен әлеуметтік желілердің кең таралуы балалардың көзқарасына, мінез-құлқына әсер етуде. Осыған байланысты мектептер мен отбасылар тәрбие жұмысында жаңа әдістер мен тәсілдерді қолдануға мәжбүр.
Мектептерде тәрбие беру тек сабақ барысында ғана емес, түрлі тәрбиелік іс-шаралар арқылы жүзеге асады. Бұл шаралар балаларды азаматтық жауапкершілікке, қоғамдағы өз рөлін түсінуге, қоршаған ортаға деген қамқорлыққа баулиды. Мысалы, экологиялық жобалар, волонтерлік бағдарламалар, патриоттық клубтар – баланың тұлғалық дамуына оң әсер етеді.
Қосымша білім берудің заманауи формалары
Қосымша білім беру – баланың қызығушылықтарын дамытуға, шығармашылық және интеллектуалдық қабілеттерін арттыруға арналған білім беру жүйесі. Бұған түрлі үйірмелер, секциялар, курстар, шеберлік сыныптары жатады. Қазіргі таңда қосымша білім беру мекемелері балалардың ғылым, өнер, спорт, технологиялар саласында білім алуына мүмкіндік береді.
- Ғылым мен технология бағытындағы қосымша білім беру
STEM-білім (ғылым, технология, инженерия және математика) – қазіргі замандағы ең танымал бағыттардың бірі. Бұл салада балалар робототехника, бағдарламалау, 3D-модельдеу сияқты пәндерді меңгереді. Қазақстанда осындай бағыттағы «Робототехника» клубтары, IT мектептері көптеп ашылып жатыр.
- Өнер және шығармашылық үйірмелер
Музыка, бейнелеу өнері, театр студиялары балалардың шығармашылық қабілетін дамытады. Мысалы, балалар музыкалық аспаптарда ойнауды үйреніп, түрлі көрмелер мен байқауларға қатысады.
- Спорттық секциялар
Спорт тек физикалық даму ғана емес, тәртіпке үйретудің де құралы. Футбол, жүзу, дзюдо, гимнастика секілді спорттық үйірмелер балалардың шыдамдылығын, тәртіптілігін қалыптастырады.
Тәрбие мен қосымша білім берудің өзара байланысы
Тәрбие мен қосымша білім беру – бір-бірін толықтыратын процестер. Қосымша білім беру арқылы бала өз қабілеттерін аша отырып, тәрбиелік қасиеттерді де меңгереді. Мысалы, спорт үйірмелерінде бала тәртіп пен жауапкершілікке үйренсе, өнер саласында – шыдамдылық пен табандылықты қалыптастырады.
Сонымен қатар, қосымша білім беру арқылы балалар ұжыммен жұмыс істеуді, өз пікірін еркін білдіруді, көшбасшылық қабілеттерін дамытуды үйренеді. Бұл дағдылар болашақта олардың өмірде өз орнын табуына көмектеседі.
Қоғамдағы рөлі және болашағы
Қазіргі таңда тәрбие мен қосымша білім берудің маңыздылығы арта түсуде. Мемлекет тарапынан қосымша білім беруді дамытуға ерекше көңіл бөлінуде. Қазақстанда «Жас Ұлан», «Жас Қыран» сияқты балалар ұйымдары белсенді жұмыс істейді. Сонымен қатар, түрлі халықаралық байқаулар мен олимпиадалар балалардың әлемдік деңгейде білімін көрсетуге мүмкіндік береді.
Болашақта тәрбие мен қосымша білім беру үрдісі одан әрі дамып, балалардың жан-жақты дамуына жаңа мүмкіндіктер ашады. Ақпараттық технологиялар мен инновациялық әдістерді қолдану арқылы бұл сала жаңа деңгейге көтеріледі.
Тәрбие мен қосымша білім беру – баланың тұлға ретінде қалыптасуының негізгі құралдары. Бұл процестер арқылы бала тек білім алып қана қоймай, өмірлік құндылықтарды меңгереді, қоғамға пайдалы азамат ретінде қалыптасады. Ата-аналар мен мұғалімдердің ортақ еңбегі арқылы балалар болашақта өз елінің дамуына үлес қосатын саналы азамат болады. Сондықтан тәрбие мен қосымша білім беруге ерекше көңіл бөлу – болашақтың негізін қалаудың маңызды бөлігі.
