Қазақ ою-өрнектер

Сулейменова Кульсымхан Рахимгалиевна
Астана қаласы әкімдігінің
№83 «Жансая» балабақшасы МКҚК
Қазақ тілі педагогі

Тақырып: «Қазақ ою-өрнектер»
Мақсаты: Қатысушыларды қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің түрлерімен және олардың мағынасымен таныстыру.
Шетелде қазақтың қандай ою-өрнектері танымал, және олардың ерекшеліктерін  білу
Ою-өрнек туралы түсінік қалыптастыру
Ою-өрнектің тарихы мен тарихи маңызын түсіну
Қазақ ою-өрнектерінің түрлерін сипаттап, көрсету
Ою-өрнектің әрқайсысының мәнін, негізгі идеясын, неліткен олай аталатындығын түсіндіріп беру

Қажетті материалдар:
Қағаз, түрлі-түсті қағаз, қайшы, желім.
Бояулар, қылқалам.
Дайын шаблондар немесе ою үлгілері.
Мата қиындылары.

Күтілетін нәтиже:
Қатысушылар ою-өрнектерді қолданудың қарапайым әдістерін үйренеді.
Ұлттық нақыштарды тәрбие процесіне енгізу жолдары анықталады.
Тәрбиешілер балаларға қазақ мәдениеті мен өнерін үйрету үшін жаңа идеялар алады.

Кіріспе:
Сәлеметсіздер ме, құрметті қатысушылар! Бүгінгі мастер-класстың мақсаты — қазақ ою-өрнектерінің бай тарихын және олардың бүгінгі күндегі қолданысын түсіну. Ою-өрнектер — бұл халқымыздың мәдениетінің маңызды құрамдас бөлігі, олар біздің тарихымызды, дүниетанымызды әрі рухани әлемімізді бейнелейді.

Шаттық шеңбері:
Дөңгеленіп тұрайық
Керегені құрайық.
Уықтар боп иіліп,
Шаңыраққа киіліп
Киіз үйді құрайық.

Міне, сіздермен біз үлкен киіз үйді құрдық. Осы киіз үй сияқты біздің балабақшамыздың қабырғалары мықты болып, шаңырағы биік болсын дегім келеді.

Жұмбақ:
   Тарихтың жіптері,
Болашаққа жеткеріп.
Бабалардан қалған,
Сөнбейтін естелік. (Ою)

1.Слайд көрсету интерактивтік тақтада
Міне, ою-өрнектер туралы ел аузынан:

1. Дәстүр мен мәдениет:

Ою-өрнек — бабадан қалған,
Киелі өнер, халықтың жанын арман.
Тарихтың тереңінен сарқырап,
Шабыт сыйлаған, рухын марапаттар.

2. Символика:

Әр оюдың астарында мән бар,
Ағаш, жануар, немесе күн мен жұлдыз.
Бәрі бір тізбекте, бір жұпта,
Қазақтың жүрегі — ою-өрнектің кілті.

3. Шеберлік:

Иірілген жіп, жайылған мата,
Шебердің қолында – өнерлі шабыт.
Ою-өрнектің әр сыры, әр иірімі,
Көз тартады, көңілге сурет салады.

4. Табиғатпен үндестік:

Табиғаттың көрінісі — оюда,

Гүл мен жапырақтың сыры, шуағы.

Қазақтың даласы – өнердің мекені,

Әр ою — өмірдің табиғи көзі.

Ою-өрнек — тек сәндік элемент емес, ол халқымыздың мәдениеті мен дәстүрінің, руханиятының терең тамырлары.

Қорытынды

Қазақтың ою-өрнектері ұлттық мұраның маңызды бөлігі болып қала беріп, қазіргі заманда да халықаралық сән мен өнер әлемінде танымал болуда. Шетелдік дизайнерлер мен суретшілер қазақ оюларының символикалық мәні мен сұлулығына қызығушылық танытып, оларды әртүрлі сәндік бұйымдар мен өнер туындыларында қолдана бастады.

Қазақтың ою-өрнектері әлемнің көптеген елдерінде танымал бола бастады, әсіресе ұлттық мәдениет пен дәстүрлерге деген қызығушылық артқан қазіргі заманғы сән мен дизайн әлемінде. Шетелде танымал қазақ ою-өрнектерінің бірнеше ерекшелігі бар, олардың ішінде ең көп танылғандары:

1. Қошқар мүйіз

Бұл ою қазақтың ең танымал және кең таралған оюларының бірі болып табылады. Ол мал шаруашылығына қатысты және байлық пен молшылықтың символы ретінде қолданылады. Қошқар мүйіз мотиві шетелдік дизайнерлердің назарына ілігіп, сән индустриясында киімдер мен аксессуарлар дизайнында жиі қолданылады.

2. Тұмарша

Бұл ою үшбұрышты немесе тұмар пішінінде бейнеленіп, қорғаныш және қауіпсіздікті білдіреді. Тұмарша оюы әсіресе зергерлік бұйымдарда кеңінен қолданылып келеді. Әлемдік нарықта этникалық әшекейлерге деген сұраныс артқан сайын, қазақтың тұмарша оюымен жасалған бұйымдар ерекше стиль ретінде танымал бола бастады.

3. Жұлдыз

Жұлдыз оюы аспан әлемімен байланысты және рухани маңызға ие. Бұл ою көбінесе қазақтың киіз үйлерінің төбелерінде немесе кілемдер мен тұскиіздерде кездеседі. Жұлдыз оюы заманауи интерьер дизайнында және киім үлгілерінде қолданыс тапты.

4. Күлік

Күлік – жануарлар бейнеленген ою, көбінесе жылқының бейнесін білдіреді. Шетелде қазақтардың көшпенді мәдениетіне деген қызығушылық нәтижесінде күлік оюы киімдерде, белдіктерде және тіпті көліктердің декорацияларында қолданылып келеді.

5. Өсімдік тектес оюлар

Қазақтың өсімдік элементтерін бейнелейтін оюлары да шетелде танымал. Бұл ою-өрнектер өмірдің жалғасуын, табиғаттың сұлулығын білдіреді және әсіресе кілемдер мен үй декорында, сәндік әшекейлерде қолданылады. Қазіргі заманғы дизайнерлер қазақтың өсімдік тектес оюларын жиі қолданады, себебі олар табиғи сұлулық пен үйлесімділікті білдіреді.

Шетелдік сән және өнер саласында қазақ ою-өрнектерінің қолданылуы

Қазақ ою-өрнектеріне деген шетелдік сұраныс сән, интерьер дизайны, зергерлік бұйымдар және сәндік өнер саласында артып келеді.

Мысалы:
Сән индустриясында: Қазақтың ою-өрнектері этникалық сән үлгілерінде жиі қолданылады. Бұл әсіресе Gucci, Prada және басқа да халықаралық брендтерден байқалады, олар этникалық стильді заманауи сәнмен үйлестіреді.

Зергерлік бұйымдар: Шетелдік зергерлер қазақ оюларының символикалық маңызын жоғары бағалап, оны әшекейлерде қолданады. Тұмарша немесе қошқар мүйіз оюлары бар сақиналар, сырғалар, білезіктер шетелде этникалық әшекей ретінде танымал.

Интерьер дизайны: Қазақтың киіз үйінен шабыт алған элементтер заманауи интерьер стиліне еніп, оюлар кілемдерде, перделерде және сәндік жастықтарда қолданылады.

Қазақстанда ұлттық нақыштағы зергерлік бұйымдар шығаратын бірнеше бренд ерекше танымал. Олар қазақ халқының ою-өрнек дәстүрлерін заманауи стильмен үйлестіре отырып, зергерлік бұйымдар жасайды:

Бахаргүл Төлегенқызы: Мақсатым – ұмыт қалған дәстүрді ұрпаққа жеткізу

Мамырдың 20 күні Нұр-Сұлтан қаласындағы EХРО кешеніндегі «Nur Alem» павильонында «ЖАУҺАР ЖӘДІГЕР» атты көрме өтті. Көрмені ұйымдастырушы елімізге белгілі коллекционер-этнограф, Қазақстандағы жалғыз түркі халықтарының алтын және күміс антиквар бұйымдары сақталған жеке мұражайдың иесі, ұлттық кәдесыйлар шығаратын «Әдемі-Ай» компаниясының президенті Бахаргүл Төлегенқызы еді.

3. Дәстүрлі зергерлік бұйымдар — қазақтың ою-өрнектерін қолданатын дәстүрлі әшекейлерге қапсырма, тамақша, сырға, білезік, сақина сияқты бұйымдар жатады. Әшекейлер тек сәндік үшін емес, әлеуметтік мәртебені білдіру және зұлымдықтан сақтану мақсатында да қолданылған. Бұл бұйымдар қазіргі таңда да қазақ мәдениетінің айнасы болып саналады.

Бұл брендтер ұлттық мұраны сақтап, оны қазіргі заманның сұранысына бейімдеумен айналысады. Егер сіз дәстүрлі және заманауи зергерлік өнерді біріктіретін осындай бұйымдарға қызықсаңыз, олардың ресми сайттары немесе әлеуметтік желілерінен тапсырыс беру мүмкіндігі бар.

3.Ойын: «Текемет пен шаршыны лақтырып ойнау»  Ойынға текемет (фетор жасалған кілемше) және феторден жасалған шаршы.

Ойынның шарттары:

1. Ойынға қажетті заттар:

Текемет (ойын алаңы ретінде).

Шаршы (феторден жасалған төртбұрыш текше).

2. Ойыншылар саны: Ең аз 2 адам ойнауға болады, бірақ 4-6 адам болса, ойын қызықтырақ болады.
3. Ойын алаңы: Текемет ойын алаңы ретінде пайдаланылады. Оның ортасына немесе шетіне белгіленген сызықтар сызылады немесе белгілер қойылады.
4. Мақсаты: Ойыншылар шаршыны лақтырып, оны текеметтің дәл оюға тигізуге тырысады.
5. Ойын барысы:

Әр ойыншы кезекпен шаршыны лақтырады.

Лақтыруды белгілі бір қашықтықтан, текеметтен 2-3 метр қашықтықтан жасайды.

Шаршыны текеметтің белгіленген оюға дәл тигізген ойыншы жасырын сұрақа жауап беру керек

6. Ойынның ережелері:

Әр ойыншыға бір реттен лақтыру мүмкіндігі беріледі.

Лақтыру кезінде аяқты сызықтан асыруға немесе қадам жасап лақтыруға болмайды.

4.Сергіту сәті: «Қазақша оюларды қимылмен жаса»

5.Ойын: «Қораптың ішіндегі затты сипап сезу»
 Ойыны — балалардың сезім мүшелерін дамытуға арналған қызықты әрі танымдық ойын. Бұл ойын логикалық ойлау мен сезіну қабілеттерін жетілдіреді, сондай-ақ есте сақтау мен зейінін арттырады. Ойын қарапайым және әртүрлі ортада ойнала береді.

Ойынның шарты:

1. Қажетті заттар:

Қақпағы бар қорап (қолды ішіне салып, затты көрусіз ұстап сезуге мүмкіндік беретіндей болуы керек).

Әртүрлі заттар (ойыншықтар, күнделікті тұрмыстық заттар, табиғи материалдар — тас, ағаш, мата, және т.б.).

2. Ойыншылар саны: Кемінде 3 адам ойнауға болады. Ойыншылар санына шектеу жоқ.
3. Мақсаты: Қораптың ішіне салынған затты сипап сезу арқылы, не екенін анықтау.
4. Ойын барысы:

Қораптың ішіне бірнеше зат салынады (әртүрлі текстуралы, пішіні әртүрлі заттар болуы мүмкін).

Бір ойыншы қораптың ішіне қолын салып, көзі байлаулы немесе басқа жаққа қарап тұрып, ішіндегі затты сипап сезу арқылы қандай зат екенін табуға тырысады.

Затты атағаннан кейін, егер дұрыс айтса, келесі ойыншы кезек алады. Дұрыс айтпаса, басқа ойыншы жауап бере алады.

Барлық заттар табылғанша ойын жалғасады.

5.Ережелері:
Ойыншылар тек қолдарын пайдаланып, затты көрусіз анықтауы керек.
Уақыт шектеуі болуы мүмкін, мысалы, әр ойыншыға затты анықтау үшін 30 секунд беріледі.
Әр дұрыс жауап үшін ұпай беріледі, ойын соңында ең көп ұпай жинаған ойыншы жеңімпаз атанады.
Бұл ойын тактильді қабылдауын жақсартады және зейінділікті арттырады. Сондай-ақ, креативтілік пен қиялды дамытуға да көмектеседі.
Бұл ойын дәлдікті, көз мөлшерін, қолдың икемділігін дамытады және топтық ойындарда жарыс рухын арттырады.
Қатысушыларды қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің түрлерімен және олардың мағынасымен таныстыру

Қорытынды:
  Ою-өрнек тек сәндік өнер ғана емес, ол – ұлттық рух пен мәдениеттің айнасы.
Әр тәрбиеші ою-өрнекті балаларға таныту арқылы олардың ұлттық сана-сезімін, шығармашылық қабілетін арттыра алады.

» Ою-өрнек » демекші, әрбір қазақ оюы — бұл бір тарих, бір дәстүр. Оюлар арқылы халықтың рухани байлығын, мәдени мұрасын көре аламыз. Қазіргі заманда да бұл өнер өз мәнін жоғалтпай, ұлттық болмысымыздың айнасы ретінде сақталып келеді. Ою-өрнектер – қазақ халқының мәдени жадын сақтаушы, рухани өмірінің бейнесі.