Оқушылардың қарым-қатынас дағдыларын дамыту

Жумабай Алтангул
«Жаңа Жайнақ ауылының ЖОББМ» КММ
Психолог

Қазіргі білім беру жүйесінде оқушылардың қарым-қатынас дағдыларын дамыту маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Қарым-қатынас тек ақпарат алмасу ғана емес, сонымен қатар тұлғаның әлеуметтік ортада бейімделуінің негізгі шарты. ХХІ ғасырдағы жылдам өзгеретін әлемде оқушылардың тиімді қарым-қатынас жасау қабілеті олардың болашақтағы табысына ықпал етеді. Бұл эсседе қарым-қатынас дағдыларының маңыздылығы, оларды дамытудың ғылыми негіздері және тиімді әдістер қарастырылады.

Қарым-қатынас – адамдар арасындағы ақпарат алмасу мен өзара түсіністікті қамтамасыз ететін үдеріс. Психология және педагогика ғылымдарында қарым-қатынас дағдылары когнитивтік, эмоционалдық және әлеуметтік компоненттерден тұратыны көрсетілген.

1. Когнитивтік аспект: Оқушының ойлау қабілеті мен тіл байлығы дамыған сайын, оның өз ойын сауатты жеткізу мүмкіндігі артады. Белгілі лингвист Л.С. Выготскийдің зерттеулеріне сүйенсек, тіл мен ойлаудың өзара байланысы адамның танымдық дамуында шешуші рөл атқарады.
2. Эмоционалдық аспект: Қарым-қатынас тек ақпарат алмасу ғана емес, сонымен қатар эмоцияларды білдіру тәсілі болып табылады. Эмпатия, эмоционалдық интеллект және өзін-өзі реттеу дағдылары дамыған оқушылар әлеуметтік ортада жақсы бейімделеді.
3. Әлеуметтік аспект: Қарым-қатынас – оқушының қоғамда тұлға ретінде қалыптасуының негізгі факторы. Әлеуметтік психология тұрғысынан қарағанда, тиімді қарым-қатынас адамның көшбасшылық қабілеттерін дамытуға және ұжымда табысты әрекет етуіне ықпал етеді.

Қарым-қатынас дағдыларын дамытуда білім беру технологиялары мен оқыту әдістері үлкен рөл атқарады. Заманауи педагогикалық тәсілдер оқушылардың белсенді қатысуын талап етеді және оларды топтық өзара әрекеттестікке бағыттайды.

1. Диалогтық оқыту: Оқушылар арасындағы ашық пікірталастар мен сұхбаттар олардың өз ойын еркін жеткізуіне көмектеседі. Выготскийдің «жақын арадағы даму аймағы» теориясына сәйкес, оқушылар бір-бірімен қарым-қатынас жасай отырып, өз дағдыларын жетілдіреді.
2. Топтық жобалар: Бірлескен тапсырмалар мен шығармашылық жобалар оқушыларды пікір алмасуға, бірін-бірі тыңдауға және конструктивті диалог құруға үйретеді.
3. Рөлдік ойындар: Әлеуметтік жағдайларды модельдеу арқылы оқушылар түрлі коммуникативтік стратегияларды меңгереді. Бұл әдіс олардың өзіндік сенімділігін арттыруға көмектеседі.
4. Қарым-қатынас тренингтері: Мұғалімдер арнайы коммуникативтік жаттығулар ұйымдастырып, оқушыларға дұрыс сөйлеу, тыңдау және эмоцияларды басқару тәсілдерін үйретуі қажет.
5. Цифрлық коммуникация: Қазіргі технологиялар қарым-қатынас үдерісін кеңейтуде. Оқушыларды электрондық хат жазу, онлайн пікірталасқа қатысу және көпшілік алдында сөйлеу дағдыларына үйрету маңызды.

Осы орайда мектеп ортасының рөлі қандай? деген сұрақ келу қалыпты және сол сауалға жауап беріп көрсек.  Оқушылардың қарым-қатынас дағдыларын дамытуда мектеп ортасының мәдениеті маңызды рөл атқарады. Қолайлы психологиялық ахуал, оқушылар арасындағы өзара құрмет және ашық коммуникация принциптері олардың әлеуметтік дағдыларын нығайтуға ықпал етеді. Мұғалімдер мен ата-аналар балаларға қолдау көрсетіп, оларды өз ойларын еркін жеткізуге ынталандыруы қажет.

Оқушылардың қарым-қатынас дағдыларын дамыту – олардың тұлғалық және академиялық жетістігінің негізі. Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, тиімді коммуникативтік қабілеттері бар оқушылар өз білімін терең меңгереді, жан-жақты дамиды және болашақта кәсіби ортада табысқа жетуге бейім болады. Сондықтан мектептерде оқыту үдерісіне коммуникативтік дағдыларды дамытатын әдістерді енгізу – сапалы білім берудің маңызды бөлігі.