«Тілге бойлау» жобасы аясында мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында тілдік ортаны қалыптастыру және дамыту

Капарова Венера Серкешбаевна
Астана қаласы әкімдігінің
«№6 «Көктем» балабақшасы» МКҚК меңгерушісі

«Тілге бойлау» жобасы аясында мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында тілдік ортаны қалыптастыру және дамыту

Тіл – халықтың рухани байлығы, мәдени мұрасы, ұлттық бірегейлігінің негізі. Қазақстан Республикасында қазақ тілінің мәртебесін көтеру және оны кеңінен қолдану мақсатында түрлі бағдарламалар мен жобалар жүзеге асырылуда. Солардың бірі – «Тілге бойлау» республикалық пилоттық жобасы. Бұл жоба мектепке дейінгі ұйымдарда қазақ тілін үйретудің тиімді әдістерін қолдану арқылы балалардың қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға бағытталған.

«Тілге бойлау» жобасының негізгі мақсаты – мектепке дейінгі ұйымдарда қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейту, балаларға тілді меңгертуге қолайлы тілдік орта қалыптастыру. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылған:

• Қазақ тілін күнделікті қарым-қатынас тіліне айналдыру;
• Балалардың сөздік қорын байыту және сөйлеу мәдениетін дамыту;
• Тәрбиешілер мен ата-аналардың қазақ тілін меңгерту үдерісіне белсенді қатысуын қамтамасыз ету;

Жобаның сәтті жүзеге асырылуы үшін келесі қағидаттар негізге алынады:

1. Тілдік орта құру – балабақшада қазақ тілінде сөйлеу кеңістігін жасау, тәрбиешілер мен балалар арасындағы қарым-қатынасты тек қазақ тілінде жүргізу.
2. Бір педагог – бір тіл қағидаты – әрбір тәрбиеші тек бір тілде сөйлеп, балалардың сол тілге бейімделуіне ықпал етеді.
3. Ойын арқылы оқыту – қызықты ойындар, шығармашылық тапсырмалар, ертегілер мен қойылымдар арқылы балалардың тілді меңгеруіне жағдай жасау.
4. Қатысымдық әдісті қолдану – балалардың белсенді сөздік қорын қалыптастыру мақсатында қарым-қатынасқа негізделген тапсырмалар мен жаттығулар жүргізу.

Біздің №6 «Көктем» балабақшасы бұл жобаға белсене қатысып, мектепке дейінгі жастағы балаларға қазақ тілінде еркін сөйлеу дағдыларын қалыптастыруда инновациялық әдістерді енгізуде.

№6 «Көктем» балабақшасы «Тілге бойлау» жобасы аясында 15 іс-шара ұйымдастырып, оның ішінде 10-ы балабақшаішілік, 5-і қалалық деңгейде өтті. Соның бірегейі — «Тіл – ұлттық қазына» атты қалалық тәжірибелік семинары. Бұл семинарға қаладағы мектепке дейінгі ұйымдардың әдіскерлері, тәрбиешілер, қазақ тілі педагогтері, ата-аналар, сондай-ақ басқа да сала мамандары қатысты.

Семинар бағдарламасы:

1. «Тіл болашағы – ел ертеңі» таныстырылымы.

(Баяндамашы: №6 «Көктем» балабақшасының меңгерушісі Капарова Венера Серкешбаевна) Семинардың ашылуында балабақша меңгерушісі «Тілге бойлау» жобасының маңыздылығы, оның мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында тілдік ортаны қалыптастырудағы рөлі туралы баяндады.

2. «Жеті қазынаны жете білейік» музыкалық қойылымы

(Орындаушылар: №6 «Көктем» балабақшасының ата-аналары)Ата-аналар балалармен бірге «Жеті қазына» ұғымын сахналық қойылым арқылы көрсетті. Әрбір қазына – жылқы, қыран, берен мылтық, жүйрік тазы, берен ер, қазан, кітап туралы әңгімелер айтылып, олардың маңыздылығы түсіндірілді. Қойылым барысында балалар халық әндерін орындап, ұлттық аспаптарда ойнап, көрермендерді таңғалдырды.

3. «Ойын арқылы қазақ тілін үйренеміз» ұйымдастырылған іс-әрекеті. (Өткізуші: қазақ тілі педагогі Каримбаева Балшат Омуртаевна) Бұл сабақта педагог балаларға қазақ тілін ойын әдісі арқылы үйретудің тиімді жолдарын көрсетті. Сабақ барысында:

• «Сиқырлы сандық» ойыны (балалар сандықтың ішінен түрлі заттарды алып, олардың атауын қазақша атап, сипаттап айту керек);
• «Кім жылдам?» ойыны (балалар суреттер бойынша сөз тіркестерін құрастырады);
• «Қайда кетті?» ойыны (тәрбиеші белгілі бір заттың орнын ауыстырады, ал балалар оны тауып, қазақша сипаттап айтады) қолданылды.

Бұл ойындар балалардың қазақша сөздік қорын байытуға, еркін сөйлеу дағдыларын дамытуға ықпал етті.

4. «Әжемнің ауылына саяхат» ұйымдастырылған іс-әрекеті.

(Өткізуші: тәрбиеші Кирилюк Валентина Алексеевна) Бұл сабақта балалар ұлттық дәстүрлермен, әжелеріміздің өмірімен танысты. Балабақша залында киіз үй безендіріліп, балалар әжелерінің ауылына келгендей әсер алды. Сабақтың негізгі мазмұны:

• «Қонақ күту» дәстүрін көрсету (балалар қазақтың дәстүрлі дастарханын әзірлеп, «Сәлем – сөздің анасы» қағидасымен қонақтарды қарсы алды);
• «Бесікке салу» салты (тәрбиеші бесікке салу рәсімін көрсетіп, оның тәрбиелік маңызын түсіндірді);
• «Қазақтың ұлттық тағамдары» (балалар құрт, ірімшік, бауырсақ, қымыз, шұбат сияқты тағамдармен танысты).

Бұл сабақ балаларға қазақ халқының дәстүрлері мен тұрмыс-салтын түсінікті әрі қызықты түрде жеткізуге мүмкіндік берді.

5. «Жақсы көңіл-күй – жанға қуат» психологиялық тренинг (Өткізуші: педагог-психолог Ахат Диана Русланқызы)

Бұл тренинг педагогтер мен ата-аналарға арналды. Қазақ тілін меңгеру үдерісінде эмоциялық жай-күйдің маңыздылығына назар аударылды. Тренинг барысында:

• Қазақ тілін үйрету кезінде баланың психологиялық жай-күйін қалай қолдау керек?
• Балаларға қазақ тілін үйренуге деген мотивацияны қалай арттыруға болады?
     

Мамандар бұл сұрақтарға жауап беріп, практ икалық жаттығулар жүргізді.

6. «Ұлттық ойынмен шыңдаламыз» спорттық шарасы. (Өткізуші: дене шынықтыру нұсқаушысы) Балалар ұлттық ойындар арқылы қазақ тілін меңгеру жаттығуларын орындады. Ойын барысында:

• «Асық ату»
• «Арқан тарту»
• «Теңге алу»
• «Ақсерек-көксерек» ойындары ұйымдастырылды.

Ойындар балалардың қызығушылығын оятып, қазақ тілінде қарым-қатынас жасауға мүмкіндік берді.

7. «Қазақ тілін үйретуге арналған қызықты ойындар» әдістемелік шеберлік сабағы. (Өткізуші: №8 «Думан» балабақшасының тәрбиешісі Матусевич В.И.) Бұл сабақта педагог қазақ тілін оқытуда қолданылатын заманауи ойын түрлерін көрсетті. Сабақ барысында интерактивті әдістер, тақырыптық рөлдік ойындар мен көрнекіліктер пайдаланылды.
8. «Айтыс – ұлттық өнер» (өзге тілді балалардың айтысы) (Орындаушылар: №6 «Көктем» балабақшасының тәрбиеленушілері) Бұл ерекше шарада қазақ тілін жаңадан меңгеріп жатқан өзге ұлт өкілдерінің балалары айтыс өнерін көрсетті. Балалардың өз бетінше қазақша ұйқастар құрастырып, еркін сөйлеуге талпынуы көрермендерді таңғалдырды.
9. «Көңілді оркестр» музыкалық қойылымы (Өткізуші: музыка жетекшісі Жумағали Асыл Ғазезқызы, ата-аналар) Балалар домбыра, жетіген, сазсырнай, шаңқобыз сияқты ұлттық аспаптарда ойнап, көрермендерге ерекше әсер сыйлады. Семинар қазақ тілін мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында үйретудің заманауи әдістерін көрсетіп, тәжірибе алмасуға мүмкіндік берді.

Жобаның алғашқы нәтижелері. Жоба аясында жүргізілген жұмыстар келесідей оң нәтижелер көрсетті:

• Балалардың қазақша сөйлесу дағдылары айтарлықтай жақсарды;
• Балабақшада қазақ тілінде қарым-қатынас жасау мәдениеті қалыптасты;
• Ата-аналар қазақ тілін үйрету процесіне белсене қатыса бастады;
• Педагогтердің кәсіби шеберлігі артты, жаңа әдістер мен технологияларды қолдану деңгейі жоғарылады.
      

Қорытынды. «Тілге бойлау» жобасы мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында қазақ тілін меңгеру үдерісін тиімді ұйымдастырудың маңызды үлгісі болып табылады. Балабақшадағы тілдік ортаны дамыту арқылы балалардың қазақша сөйлеу дағдыларын жетілдіру – мемлекеттік тілді еркін меңгеруге жасалған маңызды қадам. Жоба тәжірибесі көрсеткендей, дұрыс ұйымдастырылған тілдік орта балалардың тілді тез әрі еркін меңгеруіне ықпал етеді. Осы бағыттағы жұмыстар жалғасын тауып, жоба аясында алынған әдістемелік тәжірибелер еліміздің басқа да балабақшаларында қолданылуы тиіс.