While циклі

Алпыс Ералы Әбілсейітұлы
Түркістан облысы, Түлкібас ауданы, Сеславино ауылы
«Сеславино» ШЖЖББМ
информатика пәнінің мұғалімі

 While циклі

Кіріспе

Бағдарламалау тілдерінде есептерді шешу үшін қайталанатын әрекеттерді автоматты түрде орындау қажет болады. Бұл үшін бағдарламашылар арнайы командаларды пайдаланады, олардың бірі — циклдер. Циклдер белгілі бір әрекеттерді бірнеше рет қайталап орындауға мүмкіндік береді. «While» циклі — бағдарламалауда кеңінен қолданылатын негізгі циклдердің бірі. Бұл мақалада біз «while» циклін қарастырып, оның жұмыс принциптері мен қолдану тәсілдерін түсіндіреміз.

While циклі деген не?

«While» циклі (ағылш. «while» — «қашан») дегеніміз — бағдарламалау тілдерінде белгілі бір шарт орындалғанша, әрекеттерді қайталап орындау үшін қолданылатын құрылым. Циклдің жұмысы өте қарапайым: егер шарт дұрыс болса, бағдарламаның орындаушысы цикл ішіндегі кодты орындайды. Шарт жалғаса берсе, цикл қайтадан қайталанады. Бірақ, егер шарт жалған болса, цикл аяқталады.

While циклінің құрылымы

Ең қарапайым түрінде «while» циклі келесі түрде жазылады:
while шарт:
орындау коды
Мұнда:

• шарт — циклдің қайталануын тексеретін шарт. Егер шарт дұрыс (True) болса, цикл жұмыс істейді.
• орындау коды — бұл циклдің ішінде бірнеше рет орындалатын командалар.

Мысалы, егер біз «n» деген айнымалының мәні 5-ке тең немесе аз болса, онда цикл орындау коды бір рет орындалып, «n» мәні 1-ге арттырылады. Бұл цикл жалғаса береді, себебі «n» әлі де 5-ке тең немесе аз болады.
Мысалы:
n = 1
while n <= 5:
print(n)
n = n + 1

Бұл кодта:

• Алғашында «n» айнымалысы 1-ге тең.
• Цикл «n» 5-ке дейінгі мәндерді көрсетіп, әрқайсысын бір-бірлеп басып шығарады.
• Әр цикл сайын «n» мәні 1-ге артады.
• Цикл аяқталғаннан кейін, «n» 6-ға жетеді, ол 5-ке тең емес, сондықтан цикл аяқталады.

While циклінің жұмыс істеу принципі

1. Алдымен циклдің шартын тексеру керек. Егер шарт дұрыс болса, онда цикл басталады.
2. Цикл басталғанда, оның ішіндегі код орындалады.
3. Циклдің әрбір қайталануынан кейін, шарт қайтадан тексеріледі.
4. Егер шарт тағы да дұрыс болса, цикл жалғасады. Егер шарт жалған болса, цикл аяқталады.

Циклдің тоқтау шарттары
While циклінің тоқтауы үшін бірнеше шарт болуы мүмкін:

1. Шарттың жалған болуы. Егер бастапқы шарт жалған болса, онда цикл бір рет те орындалмайды.
2. Шарт өзгеруі. Циклдің ішінде орындалатын кодтың әсерінен шарт өзгеріп, цикл тоқтайды.

Мысалы:
n = 10
while n > 0:
print(n)
n = n — 2

Бұл циклде «n» 10-нан бастап екі рет кемиді және әрбір қайталауда «n» мәні басып шығарылады. Цикл «n» мәні 0-ге жеткенде тоқтайды.
While циклінің қолданысы
«While» циклі әртүрлі жағдайларда қолданылады. Оның кейбір негізгі қолданылуы:

1. Пайдаланушыдан деректерді алу. Егер пайдаланушыдан дұрыс жауап алынғанша цикл қайталана береді.

Мысалы:
жауап = «»
while жауап != «иә»:
жауап = input(«Сіз келісесіз бе? (иә/жоқ): «)
print(«Келісіміңіз қабылданды!»)

1. Шексіз циклдер. Егер циклдің тоқтау шартын дұрыс орнатпасаңыз, цикл шексіз қайталануы мүмкін. Мысалы, ол пайдаланушыдан дұрыс жауап алғанға дейін үздіксіз сұрақ қоюы мүмкін.
2. Қайталанатын есептерді шешу. Егер белгілі бір шарт орындалғанша есепті шешу қажет болса, онда «while» циклі өте тиімді болады.

Қорытынды

«While» циклі — бағдарламалау тілдерінде өте пайдалы құрал болып табылады. Ол әртүрлі есептерді шешуге және қайталанатын әрекеттерді орындауға мүмкіндік береді. Бұл циклдің басты ерекшелігі — шарт орындалғанша қайталау, яғни циклді басқару өте икемді. Оны дұрыс пайдалана отырып, есептерді жеңіл әрі тиімді шешуге болады.